Therapietuinen Radboudumc

De opgave

Na vijfentwintig jaar voldeed de kliniek van de afdeling Psychiatrie niet langer aan de visie en ambitie van het Radboudumc in Nijmegen. Renovatie transformeerde de verouderde kliniek in een duurzame en innovatieve academisch psychiatrische zorgomgeving voor de meest kwetsbare doelgroep: patiënten met complexe psychiatrische én lichamelijke aandoeningen. Healing Environment en Evidence Based Design waren centrale thema’s in de verbouwing en de aanleg van de therapietuinen van het Radboudumc afdeling psychiatrie. Aangezien de tuinen ook bijdragen aan de leefomgeving van de cliënten op deze psychiatrische afdeling is ervoor gekozen deze tuinen volgens Healing Environment Evidence Based Design principe te ontwerpen. Het team van afdeling Psychiatrie van het Radboudumc onder leiding van Prof. Dr. A. Schene had de wens de buitenruimte te kunnen betrekken in zijn medische praktijk en onderzoek. Daarnaast hadden wij rekening te houden met de locatie van de tuinen die zo haar beperkingen had. Zoals kleine ruimtes, bestaande bomen, ‘hard’ gebouw en patiëntenslaapkamers aan de buitenzijde. De vraag was: ‘Hoe kunnen op basis van Evidence Based Design de nieuwe buitenruimten worden ontworpen en aangelegd volgens de beginselen van Healing Environment?‘

Het project is een pilot project. Het primair resultaat is naast de fysieke therapietuin ook het vergroten van wetenschappelijk en medisch inzicht op gebied van Healing Environment. Onder de werknaam ‘Healing Gardens’ ging het project van start, als resultante van diverse gesprekken en blogs binnen het Radboudumc waarin ideeën over inspiratietuinen, stiltetuinen e.d. werden genoemd. Copijn Landschapsarchitecten heeft in samenwerking met partner SHFT het ontwerptraject vormgegeven. SHFT heeft namelijk samen met NAHF (Nature Assisted Health Foundation) veel onderzoek gedaan naar de effecten van groen op het welbevinden en de gezondheid van mensen en leverde haar bijdrage aan de wetenschappelijke onderbouwing.

Onze visie

Het ontwerptraject kenmerkte zich door een nauwe samenwerking tussen deskundigen van het Radboudumc en de ontwerpende partijen. In ons co-creatie team specifiek voor de therapietuinen zaten het afdelingshoofd, de specialisten en artsen, facilitair manager, vertegenwoordiger patiëntenraad en afgevaardigden vanuit activiteitenbegeleiding en creatieve therapie.  We hebben bij dit proces gebruik gemaakt van het concept ‘participatief ontwerpen’. Dit is een door SHFT ontwikkeld concept waarbij vertegenwoordigers met verschillende achtergronden, vanuit verschillende specialismen of vanuit een bepaalde ervaringsdeskundigheid bij het ontwerpproces worden betrokken om zo samen een therapietuin te ontwikkelen die bruikbaar is in (herstel)programma’s en die effect zal sorteren op de gezondheid en/of het welzijn van de patiënten. Door deze methode is het mogelijk om per afdeling en per doelgroep de tuin naar wens ‘in te kleuren’ en dus op maat te maken. De aanwezigheid van groen is bewezen alleen is er nog niet veel bekend over de manier waarop een specifieke inrichting die effecten kan versterken.  Rond zorginstellingen en ziekenhuizen wordt steeds vaker gevraagd om een ‘Healing Environment’. Daarvan is sprake, als de buitenruimte bijdraagt aan het welzijn van patiënten, familie en medewerkers. Het is de bedoeling dat patiënten door de ‘Healing Environment’ sneller herstellen of in ieder geval niet onnodig achteruitgaan. Daarnaast wordt Evidence Based Design ingezet om het ontwerpen van de therapietuinen te baseren op betrouwbare kennis. Met EBD wordt bedoeld dat er aspecten in het ontwerp worden opgenomen, die zich in de praktijk al bewezen hebben.  Het positieve effect van de aanwezigheid van groen op mensen is inmiddels bewezen. Maar over hoe de inrichting er dan precies uit moet zien om het optimale effect voor een specifieke doelgroep te bereiken is minder bekend. Er zijn wel studies naar verricht. Zo heeft Patrick Grahn aan de Zweedse Landbouwuniversiteit SLU in 1991 een grootschalig onderzoek onder parkbezoekers verricht naar welke parken het meest aantrekkelijk gevonden werden. De onderzoeksvraag hierbij was waarom mensen sommige parken aantrekkelijker vonden dan andere. Dat bleek veel te maken te hebben met verschillende ‘karakters’ die terug te vinden zijn in parken. Grahn heeft een aantal van die karakters benoemd en beschreven. De bezoekers gingen naar het park om er rust te vinden of ontspanning, om er even helemaal uit te zijn of om te kunnen bezinnen. En het al dan niet optreden van het gewenste effect, maakte een park meer of minder aantrekkelijk.

Het ontwerp

De verschillende karakters van Grahn, hebben een belangrijke invulling gegeven aan de zeven verschillende therapietuinen die bij de psychiatrie afdeling van Radboudumc zijn aangelegd. Een ‘serene’ plek, bestaande uit een waterpartij en natuursteen heeft een heel ander effect op mensen dan een een moestuin waar de kropjes sla netjes in een rij staan en een naaldbos heeft weer een totaal ander effect dan een bloemenweide. Dit heeft onder meer te maken met de mate van appèl die een omgeving op ons doet. Deze uitkomsten uit het onderzoek van Grahn pleiten ervoor in een belevingsgericht ontwerp zoveel mogelijk van de door hem omschreven karakters op te nemen. Patiënten kunnen dan de plek vinden die op dat moment het beste past bij hun welbevinden en daardoor ook het grootste effect op hen heeft. Is de ruimte er niet om alle karakters op een natuurlijke wijze terug te laten komen, dan is kennis over specifieke behoeften van de toekomstige gebruikers van belang om het gewenste effect te bieden. Zo hebben we de omgeving als het ware ‘ingekleurd’, specifiek voor de doelgroep waarvoor de therapietuin wordt ontworpen.

Prof. Dr. A. Schene en A. Nakken aan het woord over de verschillende soorten therapietuinen van het Radboudumc voor het herstellen van de patiënt.

Meer lezen over ons project: Co-creatie met medische staf