Artikel

Landwaterovergangen: van harde grens naar levend ecosysteem

Breng natuurlijke dynamiek terug in stedelijk water

Het probleem van rechtlijnige stedelijke wateren

Nederland excelleert in waterbeheersing. Generaties lang hielden we water buiten de deur met strakke kades en rechte profielen. Die aanpak werkte uitstekend voor waterveiligheid en scheepvaart, maar ecologische functies raakten ondergeschikt. De cijfers liegen er niet om. In 2025 voldoet slechts 9,4% van het Nederlandse oppervlaktewater aan de normen van de Europese Kaderrichtlijn Water. Geen enkel waterlichaam verkeert in goede ecologische staat.

Rechthoekige profielen, steile oevers en gebrek aan variatie verstikken het watersysteem. Stilstaand water, zuurstoftekort en biodiversiteitsverlies zijn het gevolg. We zijn misschien veilig voor het water, maar het systeem zelf raakt uit balans. Juist op de grens tussen nat en droog ligt een belangrijk speelveld waar relatief kleine ingrepen een groot ecologisch effect kunnen hebben.

Tijdens de tentoonstelling HUB Bouw aan Morgen (18 t/m 31 oktober in de Melkfabriek in Eindhoven)
laten we zien hoe stedelijke landwaterovergangen eruit kunnen zien aan de hand van drie oeverconcepten.

Gestapelde stadskades vol natuur

Historische kademuren staan voor een grote vernieuwingsopgave, maar de ruimte voor natuurvriendelijke oevers ontbreekt. Daarom ontwikkelden we het concept van de gestapelde oever met verschillende ecologische zones verticaal georganiseerd. Drijvende eilanden bieden ruimte voor moerasplanten. Vishotels geven beschutting onder de waterlijn. Nestplekken voor vogels boven water, schuilplekken voor vissen eronder.

Variatie is essentieel. Terugliggende en uitstekende stenen, kleine richels, een lichte helling van vijf graden zorgen ervoor dat water vertraagd afstroomt en zaden blijven hangen. In de spouw achter het metselwerk zorgt capillair substraat voor vochtvoorziening. Mossen en muurvarens zoals tongvaren en mannetjesvaren krijgen zo een kans. Een natuurlijke gradiënt ontstaat van nat naar droog.

Singeloever met zuiverende impact

Een regendruppel is schoon wanneer hij valt, maar raakt vervuild op weg naar het oppervlaktewater. Hoge concentraties nutriënten, PFAS, microplastics en bestrijdingsmiddelen komen in het water terecht en verstoren het ecosysteem. De overgang van land naar water is cruciaal om afstromend regenwater natuurlijk te zuiveren.

Water vertraagd afvoeren via zuiveringsbassins breekt vervuiling af en draagt bij aan waterberging. Een meanderende oever met ondiepe binnenbochten en diepe buitenbochten biedt ruimte voor waterplanten. Bacteriën rond hun wortels zuiveren het water continu en creëren leefgebieden voor waterleven. In voormalige havengebieden kunnen getrapte structuren getijdendynamiek terugbrengen, waarbij poelen ontstaan die zowel ecologische als recreatieve waarde hebben.

Havenkades als getijdelandschap

Het dynamische intergetijdengebied maakte ooit plaats voor harde havenkades, met verlies aan natuur. Nu havengebieden transformeren tot woonwijken, ontstaat ruimte voor een nieuwe invulling van deze water-landovergangen. Poelen, kreken en watertrappen zorgen voor dieptes en ondieptes en bieden opnieuw ruimte aan de dynamiek van de getijdenrivier en zijn unieke brakwaterecologie.

Van risicovermijding naar veerkracht

Nederlandse waterbeheer focust sterk op korte termijn veiligheid met directe controle en strakke sturing. Die aanpak gaat ten koste van lange termijn veerkracht. Wanneer natuurlijke systemen water zuiveren, bergen en droogte verminderen, staat menselijke infrastructuur minder onder druk. Als één onderdeel uitvalt, kan het geheel blijven draaien dankzij redundante routes.

Dit vraagt een shift van risicomijding nu naar risicospreiding over tijd. Een nieuwe waterlogica dringt zich op, waarin ontwerp zich niet langer alleen richt op controle maar op verbinding en veerkracht. Regeneratief ontwerpen gaat verder dan duurzaamheid. Het verwijst naar processen die natuurlijke systemen herstellen en verbeteren op de lange termijn, met de gezondheid van ecologische systemen als basis voor ontwerp.

De concepten voor het omvormen van stedelijke oevers en kades tot natuurinclusieve en toekomstbestendige plekken zijn ontwikkeld in samenwerking met Dura Vermeer. Dit onderzoek is gemaakt voor de tentoonstelling HUB Bouw aan Morgen van Biobased Creations, in samenwerking met BPD en Rabobank.