Gezondheid en de natuurlijk gebouwde omgeving zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Er is sterk bewijs dat natuur en frisse lucht bijdragen aan een sneller herstel. Patiënten geven aan dat door zicht op groen en verblijf in een groene omgeving, ze zich zowel mentaal als fysiek beter voelen. Het debat over groen en gezondheid wordt al langer gevoerd. Iedereen is zich ervan bewust dat natuur en een groene omgeving het welzijn bevordert en stress vermindert. De afgelopen jaren heeft er wel een verdieping plaats gevonden. De huidige onderzoeken geven sterke aanwijzingen dat een natuurlijke omgeving ziekte kan voorkomen, een preventieve insteek. Maar nu de vraag of mensen die al ziek zijn, ook sneller herstellen in een natuurlijke omgeving. Daarom besteedt Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten aandacht aan de bijdrage die groen kan leveren aan de patiënten in de zorginstellingen.

Al in 2010 heeft Copijn de tuin van de hospice Laurens Cadenza Centrum in Rotterdam ontworpen. Een speciale plek die gasten, bezoekers en werknemers de mogelijkheid biedt tot een moment rust of afleiding. Ook voor de psychogeriatrische afdeling van het verpleeghuis Van Wijckerslooth in Oegstgeest hebben wij een tuin ontworpen met als doel een therapeutische en positieve werking op PG-cliënten. Stimulerend maar niet veeleisend. Nu zijn wij een stap verder gegaan met de therapietuinen van het Radboudumc. Binnenkort begint Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten bij het Antoni van Leeuwenhoek, Nederlands Kanker Instituut, specifiek voor de therapie en het verblijf.

Beleving van de gebruiker
In tuinen bij zorginstellingen gaat het niet alleen om beleving zoals bij tuinen voor de consument. De gebruikers van een zorgtuin hebben wezenlijk andere behoeftes. Bij het ontwerp van een zorgtuin is het van belang wat de gebruikers beleven, wat ze doen, wat ze aankunnen qua prikkels en om dit vervolgens in het ontwerp zichtbaar te maken. Zorgtuinen proberen op één of andere manier de gevolgen van ziektes of beperkingen te verlichten, het leven te veraangenamen en de genezing te bespoedigen. Kortom het creëren van een healing enviroment.

Natuur als serieus hulpmiddel in de zorg
Uit een groeiende stapel onderzoeken blijkt dat groen bijdraagt aan stress- en pijnreductie. Ook heeft het een positief effect op onze gemoedstoestand. Jolanda Maas, onderzoeker natuur en gezondheid aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, signaleert dat meer zorginstellingen de natuur serieus nemen en inzetten als hulpmiddel: niet alleen de ggz en ziekenhuizen, maar ook bijvoorbeeld de ouderenzorg en vrouwenopvang.

In het Tergooi Ziekenhuis in Hilversum kunnen kankerpatiënten chemo krijgen toegediend in een ‘chemotuin’. De patiënten zitten in een houten strandstoel in een overdekte passage met uitzicht op tuin en bos. Uit de eerste onderzoeksresultaten van Jolanda Maas en Karin Tanja-Dijkstra (ook van de Vrije Universiteit in Amsterdam) blijkt dat de chemotuin als een prettige omgeving wordt ervaren en gemiddeld met een 8 wordt beoordeeld. Terwijl de kamers binnen, die ook uitzicht hebben op de tuin, een 7 krijgen. De komende jaren wordt onderzocht of de tuin ook invloed heeft op het effect van de behandelingen en bijwerkingen. (Bron: Trouw, Kirsten Dorrestijn).

Een helende tuin per doelgroep
Wat voor gezonde bezoekers een interessante en uitdagende omgeving is, kan voor zieke mensen een zware belasting zijn. Iemand die lijdt onder verdriet, rouw, pijn of ziekte kan moeite hebben met de eisen die een omgeving aan hem of haar stelt. Er bestaat een relatie tussen iemands geestelijke gezondheid en de mate waarin hij of zij in staat is deel te nemen aan zijn omgeving. Mensen met een zwak mentaal “vermogen” door bijvoorbeeld pijn of ziekte, psychiatrische stoornissen of dementie, zijn vaak naar binnen gekeerd. Deze mensen hebben weinig behoefte aan nieuwe indrukken en zijn in hun activiteiten vooral solitair bezig. Met een iets sterker mentaal vermogen tonen mensen interesse in de sociale omgeving en het observeren van anderen zonder nog echt deel te nemen. Elke gebruiker vraagt om een specifiek ontwerp. Het ontwerp komt tot stand in overleg met de zorgverleners. (Bron: Tuin en Landschap- Tuinen bij zorgcentra)

Therapietuinen Radboudumc – Evidence Based Design
Na vijfentwintig jaar voldeed de kliniek van de afdeling Psychiatrie niet langer aan de visie en ambitie van het Radboudumc in Nijmegen. Renovatie transformeerde de verouderde kliniek in een duurzame en innovatieve academisch psychiatrische zorgomgeving voor de meest kwetsbare doelgroep: patiënten met complexe psychiatrische én lichamelijke aandoeningen. Healing Environment en Evidence Based Design waren centrale thema’s in de verbouwing en de aanleg van de therapietuinen van het Radboudumc afdeling Psychiatrie. Aangezien de tuinen ook bijdragen aan de leefomgeving van de cliënten op deze psychiatrische afdeling is ervoor gekozen deze tuinen volgens Healing Environment Evidence Based Design principe te ontwerpen. Het team van afdeling Psychiatrie van het Radboudumc, onder leiding van Prof. Dr. A. Schene had de wens de buitenruimte te kunnen betrekken in hun medische praktijk en onderzoek. Daarnaast had Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten rekening te houden met de locatie van de tuinen die zo haar beperkingen had, zoals kleine ruimtes, bestaande bomen, ‘hard’ gebouw en patiëntenslaapkamers aan de buitenzijde. Copijn heeft in samenwerking met partner SHFT het ontwerptraject vormgegeven. SHFT heeft namelijk samen met NAHF (Nature Assisted Health Foundation) veel onderzoek gedaan naar de effecten van groen op het welbevinden en de gezondheid van mensen en leverde haar bijdrage aan de wetenschappelijke onderbouwing.

Met co-creatie team participatief ontwerpen
Het ontwerptraject kenmerkte zich door een nauwe samenwerking tussen deskundigen van het Radboudumc en de ontwerpende partijen. In ons co-creatie team specifiek voor de therapietuinen zaten het afdelingshoofd, de specialisten en artsen, facilitair manager, vertegenwoordiger patiëntenraad en afgevaardigden vanuit activiteitenbegeleiding en creatieve therapie. We hebben bij dit proces gebruik gemaakt van het concept ‘participatief ontwerpen’. Dit is een door SHFT ontwikkeld concept waarbij vertegenwoordigers met verschillende achtergronden, vanuit verschillende specialismen of vanuit een bepaalde ervaringsdeskundigheid, bij het ontwerpproces worden betrokken om zo samen een therapietuin te ontwikkelen die bruikbaar is in (herstel)programma’s en die effect zal sorteren op de gezondheid en/of het welzijn van de patiënten. Door deze methode is het mogelijk om per afdeling en per doelgroep de tuin naar wens ‘in te kleuren’ en dus op maat te maken. De aanwezigheid van groen is bewezen, alleen is er nog niet veel bekend over de manier waarop een specifieke inrichting die effecten kan versterken.

Praktijkvoorbeelden groene plannen voor zorginstellingen
Therapietuinen Radboudumc
De verschillende karakters van Grahn hebben een belangrijke invulling gegeven aan het ontwerp van de zeven verschillende therapietuinen. Afgelopen zomer werd de International Academy Award in de categorie Mental Healthcare Project uitgereikt voor het ontwerp van de kliniek voor Psychiatrie van het Radboudumc. Het ontwerp kreeg in Wenen tijdens het 12e Design & Health World Congress 2017 de hoogste onderscheiding. Lees meer>>

Diakonessenziekenhuis Utrecht
In samenwerking met Team V Architectuur ontwerpt Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten verder aan de ruimtelijke ontwikkeling van het toekomstbestendige Diakonessenhuis in Utrecht. Al vanaf de jaren ’90 is Copijn de adviseur voor inrichting van het terrein. Er is ontworpen met bloemrijke zintuiglijke beplanting die een bijdrage levert aan een gezonde leefomgeving. Tevens is deze beplanting bij- en insectvriendelijk. Lees meer>>

Laurens Cadenza Centrum
Voor ons is een tuin bij een hospice een speciale plek waarvan je hoopt dat het gasten, bezoekers en werknemers de mogelijkheid biedt tot een moment van rust of afleiding en dat het uitzicht op de tuin de sfeer in het huis veraangenaamt. Diversiteit in beplanting zorgt voor versterking van de beleving van de seizoenen. Lees meer>>